|
Voor de jongere generaties van tegenwoordig kan het moeilijk
zijn, zich in het leven van hun ouders, grootouders en
overgrootouders te verplaatsen. Het was een leven zonder
internet en mobiele telefoons. In plaats daarvan moesten zij
zich afvragen of er wel genoeg ingeblikt eten en water in de
schuilkelder onder hun appartementsgebouw was en wie men in
geval van nood echt zou kunnen vertrouwen. – als de Koude Oorlog
ineens heet zou worden.
Van 1945 tot het einde van de 80er jaren was het gevaar van een
alles vernietigende oorlog alomtegenwoordig. De moeilijke jaren
van de tweede Wereldoorlog werden naadloos door de zogenaamde
Koude Oorlog afgelost: een langdurig politiek en militair
conflict, dat de wereld aan de rand van de totale eliminatie
bracht.
De Koude Oorlog was een ideologisch conflict tussen de
westelijke democratieën en de dictaturen van het Oostblok: Welke
normen en waarden zouden in de maatschappij gelden? Hoe moest
men zijn leven leiden en welke invloed zouden de mensen op hun
eigen leven hebben? Deze strijd werd overal gevoerd: in de
Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, op de werkplek, in de
woongemeenschap, om maar een paar van de vele strijdperken van
de Koude Oorlog te noemen.
De Koude Oorlog liet sporen achter. Bij vrouwen en mannen, jong
en oud. Maar de angst voor de alles vernietigende nucleaire
oorlog, die vooral in de 40er en 50er jaren overheerste, werd op
den duur de normale toestand. De Koude Oorlog werd alledaags,
maar was toch alomtegenwoordig. De militaire oefeningen, de
vredesdemonstraties, de wekelijkse luchtalarmoefeningen
herinnerden de mensen aan het dodelijke gevaar, dat van een
conflict tussen de supermachten uitging.
Het ideologische conflict tussen de westelijke democratieën en
het internationale communisme, dat vanuit Moskou werd geleid,
was al vóór het begin van de tweede Wereldoorlog begonnen. In
het interbellum betraden echter nieuwe vijanden het
wereldtoneel. Het fascisme en het nationaalsocialisme begonnen
zich over een Europa uit te breiden, dat nog uitgeput was van de
eerste Wereldoorlog.
|
In Rusland hadden de communisten in 1917, na een bloedige
revolutie, de absoluut heersende Tsaar en de onderdrukkende
aristocratie verdreven en de macht aan zich getrokken. Voor de
mensen in de Sovjet-Unie was dat alternatief voor het Tsarisme
echter niet veel beter: Weliswaar werden maatregelen tegen
werkloosheid en armoede getroffen, maar daarvoor traden weer
nieuwe problemen in de plaats, zoals arrestaties en deportaties
van “ongemakkelijke” burgers, gedwongen collectivisering en de
angst voor de geheime politie van de nieuwe communistische
machthebbers, de voorganger van de KGB, maakten het leven
moeilijk. Miljoenen werden het slachtoffer van het
communistische regime.
Na de tweede Wereldoorlog werd het sovjet systeem min of meer
naadloos op de Oost-Europese landen overgedragen, die nu
gedwongen werden de heerschappij van de Sovjet-Unie te
accepteren. Hoewel de VS, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie
onder elkaar hadden afgesproken dat in de Oost-Europese landen
vrije en democratische verkiezingen zouden worden gehouden, werd
deze afspraak langzaam maar zeker door de Sovjet-Unie genegeerd.
De strijd tegen de dictatuur in Europa was tevergeefs geweest.
Hoewel het nationaalsocialistische Duitsland verslagen was,
loerde nu het communistische gevaar vlak voor de Deense grens.
De geopolitieke ligging van Denemarken betekende dat wij zeer
snel in een nieuwe oorlog tussen Oost en West zouden worden
betrokken. Dat wisten de meesten. Maar toch bestond er, noch bij
de politici, noch bij de bevolking, de wil om de Deense
strijdkrachten zodanig te versterken dat zij krachtig genoeg
zouden zijn om het Rode Leger buiten de grenzen van Denemarken
te houden. Het gevolg was dat Denemarken zijn jarenlange
traditie van neutraliteit opgaf en partij koos voor de
westelijke democratieën en zich bij het Noord-Atlantische Pact,
de voorganger van de NAVO, aansloot. Het waren de Amerikaanse
atoomwapens en de “musketiers eed” die bijdroegen tot de
veiligheid van Denemarken. Als Denemarken zou worden
aangevallen, zouden de andere landen dat als een aanval op het
gehele Pact zien en zou Denemarken verdedigd worden. Op die
manier was Denemarken van een zekere mate van veiligheid
gegarandeerd. En toch: in het begin van de 50er jaren wisten de
Deense politici dat hun staat als verloren gold. Hun land lag
geheel alleen aan de verkeerde kant van de frontlijn, waarvan de
NAVO uitging dat deze in geval van een onenigheid met de Sovjet
Unie en de Oost-Europese landen zou kunnen worden gehouden. Ook
de ligging van Denemarken, als bewaker van de waterwegen uit de
Oostzee, zorgde er voor dat de Sovjet-Unie en de Oostbloklanden,
die zich in 1955 tot het militaire Pact van Warschau hadden
verenigd, voortdurend een waakzaam oog op de gang van zaken in
Denemarken hielden. |
We
gaan terug naar de geasfalteerde weg en slaan daar rechts af, langs de
nieuwe vlaggenmast. Al gauw staat U voor artilleriebunker nummer 1. De
geschutsopstelling is voorzien van een ronde staalconstructie, die dient
om een camouflagenet overheen te spannen. Iets verder op is kanon 1 te
zien, die gedeeltelijk met een camouflagenet overdekt is.
De
toegang tot de bunker is via een ijzeren ladder. Het 150 mm kanon, dat
in Duitsland gemaakt is, staat in een barbette van gewapend beton en kan
360 graden om zijn as draaien. Maar omdat het doelgebied in de Grote
Belt en de Oostzee ligt, is het kanon naar het oosten gericht. De loop
van het kanon kan ook omhoog en omlaag gericht worden, afhankelijk van
hoe ver het projectiel dient te vliegen om zijn doel te bereiken. De
geschutsbemanning bestond uit 15 manschappen, waarvan er twee als
kanonniers direct aan het kanon zaten en twee andere als laders ingezet
werden. Deze laatsten haalden de granaten en de hulzen uit de
munitielift en brachten ze naar het kanon. Dat was zeker geen licht
werk, want iedere granaat woog 45 kilogram. Deze granaten, die een
reikwijdte van 25 km hadden, zouden in oorlogstijd tegen vijandelijke
oorlogsschepen worden ingezet.
We
verlaten nu de stelling en dalen langs de lange, steile ladder af naar
het ondergrondse gedeelte van de bunker. Onder aan de trap bevindt zich
douches, waarmee men zich na een chemische of biologische aanval kon
afspoelen. Hier is ook een schietgat, voorzien van een houten
kogelvanger, overeenkomstig die in de operaties bunker. Rechts van de
gepantserde deur is een schuttersruimte met een nog functionerende
observatieperiscoop, die U gerust kunt proberen. Verder gaat het naar
het manschappenverblijf. Het licht is hier gedempt, omdat enkele
manschappen op hun kooien rusten, terwijl een andere bezig is zijn
persoonlijke uitrusting in zijn kastje te pakken. Onder het plafond zijn
een aantal schoonmaakmiddelen voor de kanonlopen te zien. Een klein
kookplaatje dient om veldrantsoenen op te warmen. De artilleriebunkers
waren niet altijd bezet, alleen bij oefeningen en in alarmsituaties.
De volgende ruimte is het munitiemagazijn. Hier staat een soldaat in
battledress en met een artilleriehelm op een granaat gereed te maken. De
ruimte is van speciale rekken voorzien om de granaten op te bergen. Uit
veiligheidsoverwegingen werden granaten, hulzen en ontstekers in
separate ruimten opgeborgen. Via een glijbaan werden de gemonteerde
granaten naar de munitielift gebracht. In de liftruimte kwamen de
granaten van rechts en de hulzen van links. Een in Denemarken gebouwde
elektrische lift brengt de twee delen omhoog naar het kanon. Bij een
stroomstoring kon een noodlift met de hand worden bediend. Daar is ook
een nooduitgang te zien, zodat de manschappen konden vluchten als
daartoe het bevel werd gegeven. Op speciale plaatsen konden ook
springlading
De Koude Oorlog werd een oorlog van de inlichtingendiensten.
Spionage, supervisie en geheimzinnige activiteiten hoorden al
snel tot het dagelijkse leven. Terwijl de USA vóór de tweede
Wereldoorlog geen echte inlichtingendienst hadden, had de
Sovjet-Unie al tientallen jaren lang in het Westen geopereerd en
er een dicht net van agenten en communistische handlangers
opgebouwd.
De open maatschappijen van het Westen waren relatief gemakkelijk
te infiltreren, terwijl de maatschappijen van de Sovjet-Unie en
de Oost-Europese satellietstaten gesloten waren en over
uitermate effectieve veiligheidsdiensten beschikten, die het
vluchten van de eigen burgers en het infiltreren van
buitenlandse agenten moesten verhinderen.
In de tweede helft van de 40er jaren begonnen de Verenigde
Staten en Groot-Brittannië in het geheim de opstandelingen in de
Baltische Staten, Polen en de Oekraïne te steunen. Agenten
landden aan parachutes of werden met motor torpedo boten aan
land gezet. Men hoopte dat op die manier de lokale rebellen
inlichtingen over het Sovjet machtapparaat zouden leveren en tot
weerstand tegen de bezettingsmacht zouden kunnen worden bewogen.
Maar door het hoge niveau van waakzaamheid van de sovjet
veiligheidsdiensten werden de rebellen in de Baltische staten
ontmaskerd en door medewerkers van de veiligheidsdiensten
vervangen. Met andere woorden: het Westen zond zijn agenten
direct in de armen van de KGB. Toen deze activiteiten medio 50er
jaren ophielden, hadden zij vele mensenlevens gekost.
Behalve de geheime acties, die Oost en West tegen elkaar
doorvoerden, leidde de Koude Oorlog ook tot een aantal open
conflicten. De communistische machtovername in Tsjechoslowakije
en de blokkade van Berlijn in 1948, de Korea Oorlog, de
opstanden in de DDR., Polen en Hongarije, alsmede het Mc
Carthyisme maakten allemaal onderdeel uit van de Koude Oorlog en
toonden aan hoe groot de invloed was die de Koude Oorlog op het
dagelijks leven van mensen in de hele wereld gekregen had.
De Cuba Crisis van 1962 toonde met alle duidelijkheid wat een
gevaarlijk spel de Koude Oorlog was. De Sovjet-Unie probeerde in
het geheim nucleaire raketten op Cuba te stationeren en had al
geruime tijd wapens naar Cuba verscheept. Een deel van die
schepen was door Deense wateren gekomen, waar zij ontdekt en
gefotografeerd werden. De VS probeerden door middel van een
blokkade het bewapenen van Cuba te voorkomen. In oktober 1967
werd de situatie kritisch: Vele mensen dachten dat nu de derde
Wereldoorlog uit zou breken. Geheime onderhandelingen leidden
tot een overeenkomst tussen de VS en de Sovjet-Unie en de
volgende jaren brachten een zekere détente in de betrekkingen
tussen de supermachten. |
Het einde van de zestiger en zeventiger jaren stond in het teken
van de beweging van 1968, de studentenprotesten, de Vietnam
Oorlog, het ideologische terrorisme en de vrijheidsstrijd in de
Derde Wereld. Langzaam maar zeker werd de relatie tussen Oost en
West slechter en de angst voor een nucleaire oorlog was weer
alomtegenwoordig.
Het einde van de Koude Oorlog voltrok zich in de 80er jaren. De
Verenigde Staten zetten de Sovjet Unie financieel onder druk
door een hightech project in het leven te roepen, waar het
Kremlin niet mee kon concurreren. De VS presenteerden o.a. het
SDI programma, een initiatief om een schild tegen
intercontinentale raketten op te bouwen. De sovjet economie was
uitgemergeld en kon de VS in deze wapenwedloop nauwelijks
bijhouden. Maar de druk op de communistische leider kwam ook van
binnen.
In Polen was sedert 1980 de vakbond Solidarność, een
georganiseerde oppositie tegen het communistische regime. In de
loop van 1980 werd de communistische leider steeds meer door de
groeiende drang naar zelfbeschikking onder druk gezet en eind
1989 begon het hele Oostblok uit elkaar te breken. Hongarije
opende zijn grenzen naar het Westen en vereenvoudigde zijn
uitreisbepalingen. Dat leidde ertoe dat duizenden Oost-Duitsers
hun koffers pakten om via Hongarije naar het Westen te reizen.
De Oost-Duitse regering had in 1961 de Berlijnse Muur gebouwd,
teneinde de vlucht van Oost naar West te stoppen en toen
tientallen jaren later ook het Oost-Duitse regime op zijn
grondvesten begon te wankelen, werd op 9 november 1989 de grens
tussen Oost- en West Berlijn door een toeval geopend. Plotseling
omarmde mensen uit Oost en West elkaar en werd er op de
Berlijnse Muur gedanst.
Estland, Letland en Litouwen kregen hun onafhankelijkheid en na
de collaps van het Pact van Warschau en de Sovjet-Unie
ontstonden er talloze nieuwe staten. Tegenwoordig zijn er nog
een paar dictaturen in Europa en er is nog veel in de wereld,
waar men zich zorgen over kan maken: Honger en
klimaatcatastrofen, terrorisme en nog veel meer. Maar het acute
gevaar dat de wereld in 30 minuten in een nucleaire catastrofe
ten onder zal gaan, is voorbij. Wij staan nog steeds voor
dezelfde vragen waarover de Koude Oorlog werd gevoerd: Willen
wij baas over ons eigen leven zijn en in vrede met elkaar
samenleven, of willen we accepteren dat ons leven door fanatieke
dogma’s en totalitaire ideeën onderdrukt wordt. |
Naar de top
|
|